Bilgi Düzensizliklerine Karşı Toplumsal Bilişsel Dirençlilik Yaratmak

İstanbul Bilgi Üniversitesi tarafından yürütülen ve Avrupa Komitesi Jean Monnet Mükemmeliyet Merkezleri Programı tarafından desteklenen “Bilgi Düzensizliklerine Karşı Toplumsal Bilişsel Dirençlilik Yaratmak” (Creating Societal Cognitive Resilience Against Information Disorders-RESAID) Projesi günümüzde kıymetli bir tehdit olan dezenformasyon, mezenformasyon ve malenformasyon üzere bilgi düzensizlikleri hakkında farkındalık yaratmayı, geliştirdiği etkileşimli araçlar ve yayınlarla bireylerin dirençliliğine katkıda bulunmayı hedefliyor. 

Bu çerçevede santralistanbul Kampüsü’nde proje kapsamında geliştirilen araçların tanıtıldığı bir etkinlik düzenlendi. Proje koordinatörü İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Emre Erdoğan’ın açılış konuşmasıyla başlayan etkinlikte bilgi düzensizlikleriyle gayret için geliştirilen çevrim içi eğitim, oyunlar, kısa görüntüler, açık erişim kitap ve siyaset evraklarının ayrıntıları paylaşıldı. 

Kitapta farklı disiplinlerden araştırmacıların çalışmaları yer aldı

“Bilgi Düzensizliklerine Karşı Toplumsal Bilişsel Dirençlilik” başlıklı açık erişim kitap, farklı disiplinlerden araştırmacıların katkılarıyla bilgi düzensizliklerini kavramsal, siyasal ve toplumsal boyutlarıyla tartışıyor. Mayıs 2025’te düzenlenen konferansta sunulan on iki bildiriye dayanan bu yayın, yanlış bilginin sadece toplumsal medya alışkanlıklarıyla sonlu olmadığını; siyasal atmosferden medya yapılanmasına, toplumsal eşitsizliklerden platform idare modellerine kadar birçok farklı dinamiğin rol oynadığını ortaya koyuyor. Bu istikametiyle kitap hem akademik araştırmalar hem de siyaset üretim süreçleri için kapsamlı bir kaynak niteliği taşıyor. 

Sertifikalı dersler bilgi düzensizliklerinin temel kavramlarını ele alıyor

Proje kapsamında bilgi düzensizlikleriyle ilgili temel kavramları ve gayret yollarını hak temelli bir yaklaşımla ele alarak öğrencilerden eğitmenlere, gazetecilerden sivil toplum aktörlerine kadar farklı kümeler için geliştirilen açık erişim çevrim içi derslerin detayları da paylaşıldı. Dersi tamamlayanların onaylı bir sertifika alabilecekleri bu dersler, herkesin fiyatsız olarak yararlanabileceği biçimde açık erişim olarak sunuluyor. 

Dijital oyunlar yanlış bilgiyle uğraşta farkındalık sağlıyor

Proje, çevrimiçi derslerin yanı sıra oyunlaştırma ile de bilgi düzensizlikleriyle uğraşa dair farkındalık kazandırmayı hedefliyor. CatchMatch, INFOCHIEF, Fanus ve Sparkline isimli  dijital oyunlar  kullanıcıların dijital ortamda karşılaştıkları bilgilere daha eleştirel yaklaşmalarına katkıda bulunmak maksadıyla hazırlandı. Bu oyunlarda manipülasyon teknikleri, algoritmaların içerik sıralamalarına tesiri ve kullanıcı davranışlarının nasıl yönlendirildiği interaktif olarak gösteriliyor. Böylelikle kullanıcılar toplumsal medyada karşılaştıkları içeriklerin arkasındaki yönlendirme sistemlerini deneyimleyerek öğreniyor. 

Proje kapsamında siyaset evrakları hazırlandı

Yine proje kapsamında çok bedelli uzmanların kaleme aldığı “Clausewitzci Bir Hibrit Savaş Teorisi”; “Dezenformasyonla Uğraşta Toplumsal Dirençliliğin Güçlendirilmesi: Milletlerarası Kuruluşların ve Bilhassa NATO’nun Rolü”; “Hakikat Sonrası Çağda Enformasyon Düzensizliği, İtimat ve Yılmazlık: Antropolojik Bir Bakış Açısı” ve “Yapay Zekâ Çağında Bilişsel Güvenlik: Sentetik Tesire Karşı Ulusal Esnek-Dayanıklılık Oluşturmak” başlıklı dört politika belgesi de tanıtıldı. 

Etkinlik kapsamında İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Pınar Uyan Semerci’nin moderatörlüğünde bir panel de düzenlendi. Panelde yapay zekâ, algoritmalar, yanlış bilgi ve toplumsal eşitsizlikler ortasındaki münasebetler farklı disiplinlerden uzmanlar tarafından ele alındı. 

‘Platformların iş modeli değişmedikçe sorun devam edecek’

Panelin birinci konuşmacısı İstanbul Bilgi Üniversitesi Medya Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Erkan Saka, toplumsal medya platformlarının etkileşim odaklı iş modelinin yanlış bilgi ekosistemini nasıl şekillendirdiğini anlattı. Latife, “Platformlar etkileşim odaklı; insanları orada tutmak istiyorlar. Bu iş modeli sürdükçe daha sansasyonel içerikler öne çıkmaya devam edecek” dedi. Latife, tahlil için algoritmik şeffaflığın kamu tarafından talep edilmesi, teyitçilik çalışmalarının sürdürülebilir formda desteklenmesi ve medya okuryazarlığının yapay zekâ çağının şartlarına nazaran yine tasarlanması gerektiğini vurguladı.

‘Bilgiye erişim hakkı söz özgürlüğünün özüdür’

Dr. Tuğçe His Köksal, panelin ikinci kısmında bilgiye erişimin demokratik toplumlar açısından taşıdığı ehemmiyeti hak temelli bir çerçevede kıymetlendirdi. Yanlış bilginin bilhassa afetler, pandemiler ve seçimler üzere kriz devirlerinde önemli hak ihlallerine yol açtığını belirterek “Bilgiye erişim hakkı, söz özgürlüğünün gerçekleştirilebilmesinin aracı değil, özüdür” tabirlerini kullandı. Köksal, toplumsal medyada oluşan yankı odalarının ve algoritmik önyargıların rasyonel tartışma ortamını zayıflattığını, bunun da demokratik müzakere süreçlerini olumsuz etkilediğini lisana getirdi.

‘Dijital eşitsizlik yalnızca teknolojiye erişimden ibaret değildir’ 

Panelin son konuşmacısı Türk Alman Üniversitesi Kültür ve Bağlantı Bilimleri Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Elif Posos Devrani, toplumsal eşitsizlikler ile bilgi düzensizlikleri ortasındaki karşılıklı bağa odaklandı. Dijital eşitsizliğin sadece teknolojiye erişimle hudutlu olmadığını, bireylerin dijital imkânları etik, eleştirel ve toplumsal faydası önceleyerek kullanabilme kapasitesine de bağlı olduğunu söz etti. Bilgi düzensizliklerinin var olan eşitsizlikleri derinleştirdiğini, eşitsizliklerin de yanlış bilgiye karşı kırılganlığı artırdığını lisana getiren Posos Devrani, kendi çalışmaları bağlamında da çocukların dirençliliğinin lakin devlet, platformlar, akademi, sivil toplum, öğretmenler ve ailelerin birlikte hareket ettiği bütüncül bir sistemle mümkün olabileceğini vurguladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı