Erken kararan hava beynin ritmini değiştiriyor

Sonbaharın son günleriyle birlikte Türkiye’nin birçok yerinde emsal bir tablo ortaya çıkmaya başladı. Mesai bitmeden hava kararıyor, akşam saatleri daha erken geliyor, gökyüzü daima gri… Siz ise günün yarısında bile olması gerekenden daha bitkin, daha isteksiz, daha dalgın hissediyorsunuz.

Bu his birden fazla kişinin yaşadığı lakin ismini koyamadığı bir durum. Üstelik yalnızca ruhsal değil; büsbütün biyolojik bir süreç. Zira uzmanlara göre erken kararan hava, beynin çalışma ritmini olağandan birkaç saat evvel değiştiriyor.

Güneş batmadan evvel siz fark etmeden içinizde bir şey kapanıyor. Ve bu kapanmanın nedeni sandığınızdan çok daha bilimsel.

GÖKYÜZÜ KAPANIRKEN BEYNİNİZDE KAPANIYOR

Sabah konuttan çıkıyorsunuz, trafikle boğuşuyorsunuz, bir şeylere yetişmeye çalışıyorsunuz. Günün ortasında kısa bir mola verip pencereden dışarı baktığınızda bir anda fark ediyorsunuz: Hava neredeyse kararmış.

Ve tam o anda içinizde bir şey sönüyor. Güya gücünüz prizden çekilmiş, ruhunuz bir anda yük kazanmış üzere… Plansızca gelen bir isteksizlik, açıklayamadığınız bir dert ve fikirlerinize çöken yavaşlık hissediyorsunuz. Meğer gün daha bitmedi. Siz bile bitmediniz. Lakin beyniniz o denli sanıyor.

Uzmanlara nazaran erken kararan hava, ruh halinizi fark etmeden yöneten en güçlü çevresel tetikleyici. Ve bu tetikleyici yalnızca karanlık değil. Gri bir gökyüzü bile ruhun kimyasını değiştiriyor.

GÜN IŞIĞI AZALDIĞINDA BEYNİNİZİN KİMYASI DEĞİŞİYOR

Beyin, günün aydınlık ve karanlık döngüsünü “hayatta kalma sinyali” olarak kabul eder. Bu yüzden ışık azaldığında bedeninizde görünmez bir zincirleme tepki başlar. 

İnsan beyni ışığa nazaran çalışır. Milyonlarca yıl boyunca beden: aydınlığı hareket vakti, karanlığı ise kapanma vakti olarak algılamayı öğrendi. 

Bu yüzden gün ışığı düştüğünde üç kritik hormon birebir anda değişiyor:

– Serotonin azalmasıyla birlikte keyfiniz, toplumsal isteğiniz ve merakınız  düşüyor.

– Dopamin yavaşlayarak motivasyonunuz kaybolurken bir şey yapma isteğinizde azalıyor.

– Melatonin hormonunuzun yükselişiyle vücudunuz yatma vakti geldiğini zannediyor ve bedeniniz kendini uykuya hazırlıyor. Ve siz daha akşam olmadan çökmüş üzere hissediyorsunuz.

Uzmanlar bu durumun günün hangi saatinde olursa olsun beynin “gün bitiyor” komutunu verdiğini söylüyor. Yani kısaca; Hava kararıyor, beyniniz günün bittiğini sanıyor  ve buna bağlı olarak ruh hâliniz otomatik olarak düşüyor.

Bu süreç bayanlarda hormon sisteminin daha hassas olmasından ötürü daha besbelli yaşanıyor.

KAPALI VE GRİ HAVALAR RUHU BASKILIYOR

Kış aylarında yalnızca erken karanlık değil, gün uzunluğu süren gri gökyüzü de ruhsal bir tartı yaratır. Uzmanlar buna “duygusal sis” adını veriyor. Çünkü kapalı hava, beyninizin tehdit algısını artırıyor. 

Psikologlara nazaran bu tesir üç evrede ortaya çıkıyor:

– Aydınlık azaldığında beyin ortamı daha bilinmeyen algılar. Bu yüzden sebepsiz gerginlik ve huzursuzluk yaşarsınız.

– Olağanda başınıza takmayacağınız şeyler daha sert ve ağır görünür. Gri ışık, zihni yavaşlatan bir tesir yaratır ve güya niyetleriniz ağır çekimde ilerler.

– Toplumsal isteğin azalmasıyla kış aylarında birçok insan kimseyle konuşmak istemez. Bu his aslında biyolojik bir kapanma refleksidir.

Kısacası, kapalı hava yalnızca gökyüzünü değil, içinizdeki enerjiyi de flu hale getiriyor. Ayrıyeten, bu döngüyü birçok kişi kendi karakterine yoruyor fakat gerçek büsbütün farklı. Bu, ışığın beyne oynadığı kimyasal bir oyun.

ERKEN KARANLIK UYKU SİSTEMİNİ ETKİLİYOR

Havanın çabuk kararması yalnızca psikolojiyi değil, bedenin biyolojik saatini de şaşırtıyor. Hava karardığında beden otomatik olarak melatonin salgılar. 

Bu yüzden:

– Daha erken uykunuz geliyor

– Sabah yataktan kalkmak zorlaşıyor

– Gündüz bile halsizlik hissi oluşuyor

– Uyanıkken bile uykulu bir hal devam ediyor

Çünkü beyniniz hava karardığında her kezinde size “Gün bitti.” bildirisini veriyor. Meğer gerçekte şimdi bitmemiştir. Bu uyumsuzluk, kış aylarında en çok görülen şikayetlerin başında geliyor.

KARANLIĞIN TETİKLEDİĞİ TATLI VE KARBONHİDRAT İSTEĞİ

Erken kararan hava serotonin düzeyini düşürdüğü için beden bunu telafi etmek istiyor ve karbonhidrat arayışına giriyor.

Bu nedenle kışın; ekmek, çikolata, makarna ve hamur işleri olağandan daha dikkat cazibeli hale geliyor. Bu dürtü bir irade sorunu değil büsbütün biyolojik bir muhtaçlık sinyalidir.

UZMANLARDAN KIŞ PSİKOLOJİSİNİ DENGELEME ÖNERİLERİ

– Gün ışığıyla temas kurun. Beynin biyolojik ritmini tekrar ayarlamak için 10 dakikalık doğal ışık bile kafidir.

– Hava kapalı bile olsa dışarı çıkın. Doğal ışığın gücü, konuttaki yapay ışıktan kat kat fazladır ve ruh halini direkt tesirler.

– Meskende ışığı yumuşatın. Soğuk beyaz ışık gerginliği artırırken, sıcak tonlu aydınlatmalar daha sakinleştirici bir tesir yaratır.

– Akşam saatlerinde ekran ışığını azaltın. Mavi ışık melatonin istikrarını bozarak uykuya geçişi zorlaştırır.

– Gün içinde kısa hareket molaları ekleyin. Hafif aktiviteler dopamin ve serotonin üretimini artırarak güç halini istikrarlar.

– Uyku sisteminizi sabitleyin. Nizamlı uyku saatleri, biyolojik saatin karanlığa karşı daha dirençli kalmasını sağlar. 

Kış aylarında ruh halinizdeki düşüş, motivasyon kaybı, sabırsızlık ve yorgunluk şahsî bir sorun değil. Bu, bedenin ışık yokluğuna verdiği doğal ve biyolojik bir reaksiyondur.

Gökyüzü erkenden karardığında ruh hâlinizin de kararması, aslında beyninizin sizi müdafaa refleksidir. Uzmanlara nazaran bu devir geçicidir, lakin tesirleri hafife alınmamalıdır. Gün ışığıyla kurulan küçük temas bile ruh hâlinizi toparlamak için büyük bir adımdır.