Gelenekle çağdaşlık ortasında köprü kuran bayan sufiler!

Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi Dr. Arzu Eylül Yalçınkaya, Harvard Üniversitesi’nde yürüttüğü çalışmalarda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte bayan sufilerin manevi, kültürel ve toplumsal rollerini mercek altına aldı.

ABD’deki Harvard Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezinde doktora sonrası araştırmalarını sürdüren Dr. Yalçınkaya, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet devrinde yaşamış Hatice Cenan Sultan, Semiha Cemal Hanım, Samiha Ayverdi, Safiye Erol, Meşkure Sargut ve Sofi Huri üzere isimlerin “gelenek ile çağdaşlık ortasında köprü kuran öncü şahsiyetler” olduğunu vurguladı.

Dr. Arzu Eylül Yalçınkaya, “Bu bayanlar, resmi unvanlardan fazla manevi rehberlikleriyle toplumsal birlik ve empatiyi güçlendirdiler. Onlar daima oradaydılar; gönül erleri yetiştiren gönül anneleri, kültürümüzün isimsiz mimarları oldular.” dedi.

“Kadınlar geri plandaydı” algısı bir yanılgı

Tasavvuf geleneğinde bayanların çoklukla geri planda kaldığı istikametindeki yaygın algıyı kıymetlendiren Dr. Yalçınkaya, kadın sufilerin tarihî olarak tasavvufun görünmez mimarları olduğunu tabir etti.

Dr. Yalçınkaya, “Tarihsel olarak baktığımızda bayan sufiler, tasavvuf geleneğinin görünmez mimarları üzeredir. Birinci İslam asırlarından itibaren bayanlar tasavvuf yolunda varlık göstermiş, lakin isimleri birden fazla vakit kayda geçmemiştir.” dedi.

8. yüzyılda yaşamış Rabia el-Adeviyye’nin, “kadınların da en yüksek manevi mertebelere ulaşabileceğini kanıtladığını” dile getiren Dr. Yalçınkaya, Osmanlı döneminde ise bayanların rolünün çoğunlukla tekke ve dergahların “gönül mutfağını işletmek şeklinde” olduğunu belirtti.

Osmanlı’nın son devrine damga vuran Ken’an Rifai Hazretleri’nin annesi Hatice Cenan Sultan’ın rolüne dikkat çeken Dr. Yalçınkaya, Hatice Cenan Hanım’ın oğluna olan nasihatini aktararak, bir bayan sufinin toplumsal birlik ve empatiyi nasıl yücelttiğini söyledi.

Dr. Yalçınkaya, kadın sufilerin rolünün resmi unvanlardan çok manevi rehberlikte kapalı olduğunu lisana getirerek, “Dolayısıyla ‘kadınlar geri plandaydı’ algısı, tarihin satır ortalarını okumadığımızda ortaya çıkan bir yanılgı. Aslında onlar daima oradaydı; gönül erleri yetiştiren gönül anneleri, kültürümüzün isimsiz mimarları oldular.” diye konuştu.

Kadın sufilerin ömür hikayeleri birer yol haritası niteliğinde

Modern dünyanın karmaşasında taraf arayan bayanlar için tarihi bayan sufilerin ömür hikayelerinin birer yol haritası niteliğinde olduğunu belirten Dr. Yalçınkaya, onların ortak paydasının “irade, sabır ve sevgiyle kendi nefislerini aşarak topluma ışık saçmaları” olduğunu kaydetti.

Cumhuriyet’in birinci bayan felsefecilerinden Semiha Cemal Hanım’ın hayatını, “akılla kalbin, bilimle maneviyatın buluşmasına örnek” olarak gösteren Dr. Yalçınkaya, onun felsefe eğitimi almasının tasavvuf yolunda mahzur değil, tersine bir donanım olduğunu, Semiha Cemal’in azminin, “ilim ve irfan birlikte olabilir” mesajını genç bayanlara ulaştırdığını söyledi.

Samiha Ayverdi’nin, romanlarıyla tasavvufun sevgi ve olgunlaşma prensiplerini geniş kitlelere taşırken; Safiye Erol’un ise “bir bayanın hem entelektüel hem de manevî olabileceğini” göstermesiyle dikkat çektiğini anlatan Dr. Arzu Eylül Yalçınkaya, “Meşkûre Sargut Hanım ise adanmışlığı ve hizmet anlayışıyla çağdaş bayana sabır, sevgi ve sadakat dersi veriyor. Sofi Huri ise farklı bir kültürden gelip tasavvufun enginliğinde hakikati bulan üniversal bir örnek olarak sevginin hudut tanımadığını hatırlatıyor.” sözünde bulundu.

Günümüz tasavvuf etraflarında Cemalnur Sargut’un annesi olarak bilinen Meşkûre Sargut Hanımefendi’nin yaşamını “tam bir adanmışlık destanı” olarak nitelendiren Dr. Yalçınkaya, onun hikayesinin çağdaş bayanlar için sabır, sadakat ve hizmetin sembolü olduğunu kaydetti.

Maneviyat, günlük hayatla bütünleşmeli

Modern dünyadaki ruhsal doyumsuzluk ve aidiyet eksikliğine karşı bayan sufilerin birer “kutup yıldızı üzere yolumuzu aydınlattığını” ifade eden Dr. Yalçınkaya, bu figürlerin maneviyatın günlük hayatla bütünleşebileceğinin delilleri olduğunu söyledi.

Samiha Ayverdi’nin bayanın toplumsal ahenkteki rolünü tanımlayan kelamlarını hatırlatan Dr. Yalçınkaya, Ayverdi’ye göre bayanın, “cemiyet ahenginin ipuçlarını elinde tutan ve aile kavramını petekleyip dolduran sırlı kuvvet” olduğunu belirtti.

“Toplumsal birliktelik ve empati, maneviyat arayışındaki herkese uygun gelecektir.”

Dr. Arzu Eylül Yalçınkaya, bayan sufilerin, bilhassa 1966’da Samiha Ayverdi’nin öncülüğünde kurulan Türk Bayanları Kültür Derneği (TÜRKKAD) üzere sivil toplum faaliyetleri aracılığıyla “geleneksel maneviyatı çağdaş toplum formuna adapte ettiklerini” ve bunun günümüzde STK’larda bayanların üstlenebileceği rol için yol gösterici olduğunu söz etti.

Kadın sufiler “modern Türkiye’de bir cins manevi art plan liderliği” yaptı

Harvard Divinity School’a sunduğu araştırma teklifinin temelinde, bayan sufilerin Cumhuriyet devrinde manevi geleneğin devamında üstlendiği “arka plandaki misyonun” yattığını belirten Dr. Yalçınkaya, kadın sufilerin “modern Türkiye’de bir tıp manevi art plan liderliği” yaptığını lisana getirdi.

Bu çalışmaların toplumsal hafızaya kazandırılmasıyla oluşacak tesire değinen Dr. Yalçınkaya, şunları kaydetti:

“Cumhuriyet devrinde tekkelerin resmen kapalı olduğu vakit diliminde, manevi geleneğin sönmeyen ışığı bayanlar sayesinde devam etti… Bayanlar bu geleneğin öznesi, aktörü, kurucusu, hamisi olagelmiş.”

Sofi Huri üzere kozmik örneklerin İslam tasavvufunun kapsayıcılığını göstermesi açısından kritik olduğunu vurgulayan Dr. Yalçınkaya, yabancı meslektaşlarının bu kıssalara hayran kaldığını ve böylece “kültürel diplomasi” diyebileceği bir yararın ortaya çıktığını belirtti.

Dr. Yalçınkaya, kelamlarını bu bayan sufilerin hayatlarından öğrenilecek daha çok şeyimiz olduğunu lisana getirerek, şöyle noktaladı:

“Bu bayan sufilerin hayatlarından öğrenecek daha çok şeyimiz var. Onları okudukça, anlattıkça hem kendimiz manevi olarak besleniyoruz hem de toplumumuza ilham olacak bedeller kazandırıyoruz.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı